Relację z Drogi 55 przez śnieżne góry Jotunheimen przerwałem na zjeździe w dół ku fiordom. No więc skończyły się mordercze serpentyny, szosa się poszerzyła, dno doliny (zwącej się Fortunsdalen, bezwstydnie U-kształtnej) wyrównało się, wróciły drzewa, lasy liściaste i iglaste, oraz ludzie i ich domy, pola i owce. Zrobiło się cieplej i wyraźnie inne, bardziej swojskie powietrze niż tam na zimowych połoninach. Aż tu taka niespodzianka:

Co? – Ale tak! Czyżby tu było owo Skjolden, gdzie Ludwig Wittgenstein zbudował sobie chatę, w której był medytował? Drogowskaz nie pozostawia wątpliwości: to tu.

Jak widać na zdjęciach, ta okolica i bez magnesu w postaci siedziby najsławniejszego filozofa XX wieku byłaby wybitnie atrakcyjna, popatrzmy na ten wodospad. Ja jednak dotąd mniemałem, że tamta „chata-wittgeinsteinówka” była nad oceanem i wyobrażałem sobie filozofa wpatrującego się w mglę i sztormowe fale. Tymczasem jego „dacza” była (i stoi dotąd, jak się okazuje) w całkiem sielskim zakątku, w lesie nad jeziorem z widokami na tutejsze wyżyny. Może ta okolica przypominała mu jego rodzinną Austrię, alpejskie pogórze, tylko bardziej? Teraz Skjolden jest łatwo dojezdne, ale w jego czasach z pewnością takie nie było. Trzeba było statkiem płynąć na koniec Sognefjordu i stamtąd pieszo lub konno.

Idąc za strzałkami znaleźliśmy drogę ku chacie Filozofa. Napis zachęcał, że 30 minut pieszo. Znając nasze piechurskie możliwości, trzeba liczyć godzinę i drugą na powrót. Nie mieliśmy tyle czasu – nie chcieliśmy zbyt późno zjawić się w zabukowanym noclegu, czekało nas jeszcze ponad 70 km po górskich drogach. Wizyta u Wittgensteina skończyła się na przestudiowaniu tablicy z informacjami, której zdjęcia tu wklejam.

Na tablicy było/jest napisane:

Ludwig Wittgenstein

Wittgenstein (ur. 1889 w Wiedniu, zm. 1951 w Cambridge) w XX wieku dwukrotnie zmieniał cały kierunek filozofii. W obu przypadkach główne części jego twórczości wyłoniły się podczas pobytów w Skjolden. Wychowany w jednej z najbogatszych i najbardziej utalentowanych rodzin żydowskich w Wiedniu wyjechał na studia do Berlina, Manchesteru i Cambridge, poznając niektórych z najwybitniejszych ówczesnych myślicieli.

Filozofia nie była dla Wittgensteina celem samym w sobie, ale sposobem radzenia sobie z życiem i egzystencją – przede wszystkim poprzez wypracowanie nowych sposobów myślenia o nich. Porównując filozofię zarówno do poezji, jak i architektury, uważał, że zadawanie właściwych pytań jest ważniejsze niż udzielanie rozstrzygających odpowiedzi.

Wittgenstein w Skjolden

Wittgenstein rozpoczął budowę własnego domu w Skjolden już w 1914 roku. Nabył ziemię na półce nad północnym krańcem jeziora Eidsvatnet. Z powodu wojny wrócił do Skjolden dopiero w 1921 r., na krótki pobyt, podczas którego pracował również w miejscowej fabryce lemoniady po tym, gdy rozdał cały swój spadek. Wrócił na kilka tygodni w 1931 roku; ale jego najdłuższy pobyt w Skjolden przypadł na lata 1936-37, kiedy przez 15 miesięcy mieszkał w domu w Eidsvatnet, pracując nad swoimi filozoficznymi pytaniami. W 1950 roku, rok przed śmiercią, Wittgenstein odwiedził Skjolden po raz ostatni.

Dzieła

W 1922 roku Wittgenstein opublikował Tractatus Logico-Philosophicus, krótką, ale bardzo złożoną pracę. Jego tekst był wynikiem rozważania problemów przez cztery lata wojny oraz ważnych prac przygotowawczych w Skjolden w latach 1913-14. „To, co w ogóle można powiedzieć, można powiedzieć jasno; a o czym nie można mówić, o tym trzeba milczeć”.

Drugie główne dzieło zostało opublikowane w 1953 roku, po jego śmierci: Philosophische Untersuchungen (Dociekania filozoficzne) były w dużej mierze krytyką jego pierwszej książki. Niektóre z najbardziej znanych odcinków powstały w Skjolden w 1936 roku.

Zdjęcie: Ben Richards, Wittgenstein Archiv, Cambridge.

Wierzę, że dobrze zrobiłem, że tu przyjechałem, dzięki Bogu. Nie mogę sobie wyobrazić, że gdziekolwiek mógłbym pracować tak, jak tutaj. To ta cisza i zapewne ta cudowna sceneria, to znaczy cicha powaga. (LW, październik 1936.)

Tekst z tablicy w Skjolden, bezbłędnie odczytany przez Convertio i przetłumaczony przez Translate.Google, z małymi poprawkami WJ.

O życiu i myśli Ludwiga Wittgensteina więcej dowiesz się na stronie prof. Wojciecha Sadego, który w dawnych czasach (które już mało kto pamięta) zainteresował mnie (i innych) otwierającą oko twórczością Wittgensteina.

Zdjęcie chaty Wittgensteina z tamtej tablicy.