Nie będziemy niewolnikami, my Słowianie

Niby każdy zna angielski i niby każdy kiedyś natrafił na tę przykrość, że „Słowianin” w tym języku jest Slav, a „niewolnik” jest slave. Różnica jednej litery w dodatku niemej. Pierwsze słówko czyta się [sla:v], drugie [sleiv]. Tak czy siak, pomylić je łatwo i trudno spamiętać, czym się różnią. Czy native-speakers (i nie-native) mylą się? Czy te dwa słowa leżą im w sąsiednich komórkach mózgowej pamięci? Należałoby ich spytać. Czy ktoś pytał? Badania robił?

Mniej znany jest fakt, że prawie we wszystkich językach zachodniej Europy (zobacz zestawienie na końcu!), a za nimi w językach używanych przez obie Ameryki, Australię, południową Afrykę i znanych przez znaczną część reszty ludności świata, Słowianin i niewolnik brzmią łudząco podobnie. Tak jest we wszystkich (dosłownie) językach romańskich, łącznie z prowincjonalnymi dialektami. Nawet u poczciwych Rumunów, którym z racji sąsiedztwa i wspólnej historii powinni wykazać się większą wrażliwością wobec otaczających ich Słowian. Tak jest w prawie wszystkich językach germańskich, z chwalebnym wyjątkiem islandzkiego, gdzie niewolnik ma prastare słowo þræll. Utożsamianie Słowianina z niewolnikiem przeciekło też do języków celtyckich, baskijskiego, maltańskiego i albańskiego. Oparli się tej modzie Grecy i sława im za to.

Polichromia Zofii Stryjeńskiej z 1928 na Rynku Starego Miasta w Warszawie, zrekonstruowana.
Źródło: Wikimedia Commons.
Fragment nawiązujący do znaku Wodnika - w winiecie artykułu.

W większości przedmiotowych języków odróżnia się jedno od drugiego literką/fonemem k: niewolnik pisze się (ale czy mówi?) przez skl, Słowianin przez samo sl. To skl niektórym (językom) sprawia kłopot z wymówieniem, pewnie takich łamańców ich gardła nie tolerują, więc owo skl zamieniają w eskla (w niektórych romańskich i w baskijskim), eskra (w galicyjskim z Hiszpanii), iskra (w sardyńskim), itd. Ale w angielskim ani w skandynawskich tego różnicującego k nie ma i jedno z drugiem (Słowianin z niewolnikiem) tym bardziej zlewają się w jedno.

Tę wredną modę przyjęły też dwa wymienione w Wikipedii języki sztuczne: esperanto i jego potomek ido. Ludwik Zamenhof najwyraźniej nie czuł w tym miejscu problemu.

Skąd to się wzięło? Proste. We wczesnym średniowieczu niewolników sprowadzano, kupowano, głównie wśród Słowian. Raczej na potrzeby ówczesnych Arabów, bo jak się wydaje, zachód Europy był za biedny, żeby u siebie niewolników trzymać w większej liczbie. Ale narody zachodniej Europy dzielnie brały w tym handlu udział jako pośrednicy i słówko się u nich przyjęło. To tak, jakby w czasach handlu Afrykanami słowo Murzyn i jego odpowiedniki w innych językach zmieniło znaczenie na „niewolnik”. Przecież niewiele do tego brakowało.

Islandzki þræll świadczy, że dawni Germanie mieli własne oryginalne miano na sługi i niewolników; podobnie w łacinie niewolnik był servus – dziwnym losu obrotem języki romańskie nie zechciały tego słowa kontynuować.

Co tym fantem zrobić? Powinniśmy, my, Słowianie, iść za ciosem śladem Afro-Amerykanów. Tamci skutecznie wypleniają z angielskiego paskudne obrażające ich słówka „nigger” lub „nigro”. Powinniśmy zebrać się razem i w siłę – a siłę mamy niemałą, jest nas jak donosi Wikipedia 317 milionów (kilkanaście razy więcej niż Czarnych Amerykanów), reprezentuje nas 13 suwerennych państw, oraz posiadamy (rękami jednego z tych państw) połowę głowic jądrowych na Ziemi. Czując swoją siłę powinniśmy zażądać od narodów mówiących tymi językami, w których są „slav & slave” lub „slave & sklave”, aby swoich „niewolników” nazwali inaczej. Tak! – Niech zamienią swoje słowa o znaczeniu „niewolnik” na takie, które nie będą mieć związku ze Słowianami i nie będą nas obrażać.

Tego trzeba od nich stanowczo zażądać.

Nie zastosują się? – Fachowcy od stosunków międzynarodowych niech wymyślą odpowiednie sposoby nacisku.

Niech dotrze do nich, że Słowianie mają swoje imię od sławy. I że dla nas to słowo jest jednym z najdumniejszych z dumnych. I nie pozwolimy go deprecjonować.

Na podstawie Wikipedii. Nie wyciągałem z alfabetów nie-łacińskich. Ponieważ słowa o znaczeniu „Słowianie” okazały się trudniej seryjnie dostępne niż te o znaczeniu „niewolnictwo”, nie wszystkie wkleiłem, dlatego puste miejsca w tabeli. Kolumna „język” stoi po prawej, ponieważ nie znalazłem edytora, który przestawia kolumny.
Pogrubione języki państwowe, podkreślone międzynarodowe, pochyłe sztuczne.